Let’s travel together.

مقدمات حفظ قرآن

مقدمات و عوامل شروع حفظ قرآن

 

استاد حفظ می تواند انسان را در این زمینه به طور چشمگیری افزایش دهد و نیز می تواند سختی ها و مشکلات راه را بر رهرو حفظ هموار نماید. کسی که به تنهایی و بدون حضور در خدمت استاد بخواهد حفظ قرآن را دنبال نماید، باید چندین برابر زحمت بکشد و البته بسیارند افرادی که بدون حضور مستمر در کلاس های قرآنی هم توانسته اند حافظ قرآن گردند.

استاد حفظ و جلسات قرآن

عوامل و مقدمات زیادی در حفظ قرآن کریم دارای اهمیت هستند و با وجود آن ها برنامه حفظ با سهولت بیشتری انجام خواهد گرفت و در این زمینه کتاب های بسیاری نوشته شده است و تجربه های اساتید و حافظان بزرگوار نیز بسیار قابل استفاده است.

برخی از نکات بسیار مهم که در حفظ قرآن توانایی انسان را چندین برابر می کند عبارتند از:

1.شرکت درجلسات حفظ قرآن:

حضور در جلسات حفظ، انسان را برای برنامه حفظ ملتزم و منظم می کند و هیچ مانعی نمی تواند سد راه حافظ گردد.

اگر کسی به تنهایی مشغول برنامه حفظ قرآن گردد، به علت های مختلف (از جمله ایام امتحانات درسی، اشتغالات گوناگون و…) از برنامه روزانه می ماند و به محفوظات گذشته نیز خلل وارد خواهد آمد، ولی حضور در جلسه باعث می شود که در هر شرایطی برنامه خود را انجام دهد و درصورت حضور در جلسه اگر مقدار آیات معین شده را حفظ نکند در حضور اعضای جلسه احساس ضعف و شکست می کند و نمی تواند در چند جلسه برنامه خود را انجام ندهد و در صورت پیشامد غیرمنتظره، در جلسه بعد آن را جبران خواهد کرد.

2.استفاده از تجربه استاد و حضور در محضر او؛

استاد حفظ می تواند انسان را در این زمینه به طور چشمگیری افزایش دهد و نیز می تواند سختی ها و مشکلات راه را بر رهرو حفظ هموار نماید. کسی که به تنهایی و بدون حضور در خدمت استاد بخواهد حفظ قرآن را دنبال نماید، باید چندین برابر زحمت بکشد و البته بسیارند افرادی که بدون حضور مستمر در کلاس های قرآنی هم توانسته اند حافظ قرآن گردند ولی با زحمات بسیار….

عوامل مهم و مؤثر در حفظ قرآن کریم

مقدماتی که تاکنون به آنها اشاره شد، لوازم ابتدایی حفظ قرآن بود که بدون مراعات آن ها موفقیت در این امر امکان پذیر نیست. اکنون به نکات مهم و مؤثری می پردازیم که استادان با تجربه آن ها را ضروری وغیرقابل اجتناب می دانند.

1.انتخاب نوع قرآن؛

یکی از عوامل مؤثر در سهولت و افزایش سرعت حفظ، انتخاب یک نوع قرآن با چاپ مرغوب و مناسب می باشد و باید از آغاز تا پایان حفظ، حتی برای تکرار و مرور فقط از آن استفاده نماید و در غیر این صورت تصویر صفحات و آیات در ذهن به هم می ریزد و حفظ را دچار مشکل می کند و ممکن است برخی آیات محل مشخصی و معین خود را در صفحه ذهن نیابند که موجب بروز اشکال خواهد شد.

قرآن مورد استفاده حافظ، باید ساده و خطی خوانا با اعراب‎گذاری دقیق و کم زرق و برق باشد، و نباید از قرآن هایی که صفحات آن دارای نقش و نگار و رنگارنگ است، استفاده شود وزمینه صفحات هم سفید نباشد، که باعث خستگی چشم می گردد و دقیق بودن شماره آیات نیز بسیار مهم است و نیز بهتر است ترجمه نداشته باشد و برای ترجمه از منبع دیگری استفاده نماید. هم چنین مناسب است، با توجه به مکان و زمان حفظ و مرور از قطع های گوناگون یک قرآن بهره ببرد تا بتواند علاوه بر این که در منزل حفظ می کند در محیط مناسب بیرون نیز با استفاده از قرآن کوچک تر (جیبی) حداکثر بهره را از وقت خود ببرد. بنابراین برای حفظ قرآن بهترین رسم الخط، قرآن با خط عثمان طه می باشد که در تمامی مسابقات و محافل و مجالس قرآنی از آن استفاده می گردد و در قطع های مختلف نیز و در همه جا موجود است وشماره آیات نیز در آن بسیار منظم و دقیق است.

2.استفاده از نوارهای ترتیل؛

یکی دیگر از عوامل مؤثر در حفظ قرآن، بهره گیری از نوارهای ترتیل قرآن می‎باشد. حافظ می تواند به وسیله نوار از به خاطر سپردن کلمات و آیات به صورت غلط و اشتباه جلوگیری نماید، بارها برای رهروان حفظ قرآن پیش آمده است که کلماتی را به غلط حفظ می کنند و خود نیز از عدم صحت آن مطلع نمی شوند، استفاده از نوار می تواند در این مورد کمک خوبی به انسان بکند، هم چنین به وسیله آن می توان محفوظات گذشته را مرور کرد و یکی دیگر از فوائد و آثار فواید نوار آشنایی با نغمه های زیبا و دلنشین قرآنی است که در این صورت حافظ نه تنها تاثیرات عمیق تری بر اجتماع خواهد گذارد، بلکه خود نیز بهره های فردی بیشتری خواهد برد و استادان با تجربه نیز استفاده دقیق و عمیق از نوارهای قرائت و ترتیل را مواکداً توصیه می نمایند.[1]

3.نماز حفظ قرآن؛

کسی که می خواهد قرآن را حفظ کند باید از خداوند در این راه استعانت و یاری بجوید و در این باره ابن عباس از امیرالمؤمنین از پیامبر بزرگوار اسلام نقل کرده است که فرمود: ای علی! آیا می خواهی کلماتی را به تو یاد بدهم که خداوند بواسطه آن کلمات به تو نفع بدهد و به هر کس که آن را تعلیم می کنی نیز سود می بخشد…؟ گفتم: بلی یا رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: اگر توانستی در ثلث سوّم شب جمعه برخیز و اگر نتوانستی قبل از آن، چهار رکعت نماز بگذار! در رکعت اوّل بعد از حمد سوره یس و در رکعت دوّم بعد از حمد سوره سجده و در رکعت سوّم بعد از حمد سوره دخان و در رکعت چهارم حمد و سوره ملک را می خوانی (و هر دورکعت تشهد و سلام می گویی).

بعد از پایان نماز ابتدا حمد وثنای خداوند می گویی (ذکر الحمدلله و سبحان الله) سپس بر پیامبر و آل او درود می فرستی و برای مؤمنان از خداوند طلب آمرزش و غفران می کنی، آن گاه این دعا را می خوانی: اللهم ارحمنی بترک المعاصی ابداً ما أبقیتنی و ارحمنی من ان اتکلّف ما لا یعنینی و ارزقنی حسن الظّنّ فیما یرضیک عنّی. اللهم بدیع السّموات و الأرض ذالجلال و الأکرام و الغرّة الّتی لاترام، اسألک یا الله یا رحمان بجلالک و نور وجهک ان تلزم قلبی حفظ کتابک کما علّمتنی و ارزقنی ان اتلوه علی النّحو الّذی یرضیک عنّی ان تنوّر بکتابک بصری و تطلق به لسانی و ان تفرّج به عن قلبی و تشرح به صدری و تستعمل به بدنی و تقوّینی علی لک و تعیننی علیه فانه لا یعیننی علی الخیر غیرک و لا یوفّق له الّا انت.[2]

4.آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی؛

در حفظ قرآن کریم، آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی بسیار مفید و سودمند است و بدون آن کار حفظ به سختی انجام می پذیرد و آیات در ذهن به خوبی جای نمی گیرند، به خاطر این که انسان بوسیله زبان عربی می تواند با روح و معانی آیات ارتباط برقرار کند و اگر معنای کلمات و آیات را نداند باید چندین برابر زحمت بکشد، مثلاً وقتی معنای آیات را می داند هیچ گاه نمی گوید: انّ الله یحبّ من کان خوّاناً اثیما[3]و اگر کسی آیه را چنین تلاوت کرد می گوید: این آیه صحیح نیست، چون خداوند گنهکاران و خائنین را دوست ندارد. و نیز درهر جای دیگری وقتی با معنی آیات و لغت عربی انس داشته باشد، می تواند کلمات را به خوبی حدس بزند و اعراب کلمات را نیز به درستی ادا می کند و فاعل را مرفوع (ضمه دار) و مفعول را منصوب (فتحه دار) و…این امر آن چنان مهم است که می توان آن را یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت در حفظ قران به شمار آورد و آشنایی با صرف و نحو و لغت عربی باعث علاقه و عشق بیشتر حافظ و آیات را نیز در ذهن زیباتر و دلنشین تر می کند.

5.ایجاد تمرکز حواس:

یکی از عوامل اساسی و بسیار مهم برای موفقیت در زمینه حفظ قرآن تمرکز کامل حواس وخالی کردن ذهن از هرگونه اشتغالات فکری در هنگام بخاطرسپاری آیات است. اگر کسی با قلب و ذهنی فارغ از همه جا و متوجه حفظ آیات قرآن یک ساعت تلاش کند به مراتب موفق تر خواهد بود، از کسی که ساعت ها وقت صرف کند، در حالی که پریشانی افکار و اشتغالات او را در عوامل دیگری سیر می دهد. تمرکز حواس یعنی جلوگیری از نفوذ افکار خارجی وثابت نگه داشتن دقت و توجه روی موضوع خاص و طبیعی است که اگر افکار دیگری دارد ذهن شود، موضوع مورد نظر خارج و این کار در ابتدا قدری مشکل است و نیاز به تمرین و ممارست دارد. همان طور که حضور قلب و تمرکز حواس در نماز نیز دشوار است به طوری که انسان ابتدائاً در طول نماز بیش از چند لحظه نمی تواند حضور قلب خود را حفظ نماید و از ورود فکرهای گوناگون به ذهن خود جلوگیری کند.

روش های تمرکز حواس برای حفظ

الف. حذف عوامل پریشانی افکار:

برای ایجاد تمرکز حواس باید کارهایی که باعث تشتت افکار می شود از بین برود مثل گرسنگی و تشنگی و بسیاری از عوامل دیگر مانند اضطراب و خستگی. معمولاً چنین کسی نمی تواند ذهن خود را متمرکز و حواس خود را جمع نماید و هیچ گاه با وجود این عوامل نمی تواند به حفظ بپردازد، بنابراین مراعات این حالات برای انسان بسیار لازم است.

ب. انتخاب مکان مناسب:

یکی از عوامل مهمی که در حفظ قرآن و بخاطر سپردن هر مطلب دیگری باید مورد توجه قرار گیرد ودر تمرکز حواس تأثیر خاصی دارد مکان است، مکان حفظ باید خلوت و بی سرو صدا و آرام باشد. اگر قرار باشد در بین کار چند لحظه به رادیو گوش کرده و یا با افرادی که وارد اتاق می شوند، صحبت کند و یا برای آشامیدن آب برخیزد و یا اینکه چند بار به تلفن جواب بدهد و یا متوجه مناظر مختلف کوچه، حیاط و یا حتی اطاق شود، دیگر تمرکز حواسی برای انسان باقی نمی ماند، بنابراین باید حتی الامکان این گونه عوامل را کاهش داده تا بتواند به راحتی و سهولت آیات را به خاطر بسپارد. و نیز با توجه به اهمیت نقش اکسیژن بر روی سهولت مغزی وفعالیت های فکری باید از حفظ کردن در مکان هایی که دارای هوای آلوده و یا دم کرده هستند، اجتناب کرده و از هوای سالم و آزاد استفاده کرد.

ج. وقت و زمان مناسب:

بهترین زمان برای یادگیری وحفظ قرآن، زمانی است که انسان آمادگی کافی و دانی را دارد و نمی توان وقت خاصی را به اشخاص تحمیل کرد که فلان وقت فقط برای این امر خوب و مناسب است. امّا یکی از مناسب ترین اوقات برای به ذهن سپردن هر گونه مطلبی سحرگاهان است یعنی صبح زود، قبل و یا بعد از نماز است، زیرا مناسب ترین حالات ذهن از نظر آمادگی برای فعالیت، هنگامی است که فرد، ساعاتی قبل از آن، استراحتی کامل داشته باشد و نیز علاوه بر بدن انسان، طبیعت نیز از آرامش خاصی برخوردار است. به تجربه ثابت شده است آنان که عادت به بیداری سحر و صبحگاهان دارند، افراد موفقی هستند.

سحرخیز باش تا کامروا باشی!

علامه شوشتری در این باره چنین سروده است:

و البحث قد جرب فی ابکار عندهم و الحفظ فی الاسحار

و الکتب فی اواسط النهار  و اللیل و النهار للتکرار

و الکل حال الجوع لا حال الشبع مجرب تاثیره فلیتبع

و اختر محلاً خالیاً من شاغل تحل فیه عقد المشاکل[4]

یعنی: صبح برای بحث کردن تجربه شده و، سحر برای حفظ کردن نزد اهل تجربه. و نوشتن در وسط روز و شب، و روز و شب برای تکرار و مباحثه. همه این ها درحال گرسنگی باید نه سیری، تاثیر این حالات تجربه شده تعبیت کن! برای خود محلی به دور از شلوغی برگزین، که در آن مشکلات و مسائل حل شود.

مشکل بیداری سحرگاهان نیز فقط چند روز اوّل است و بعد از چند روز لذت و شیرینی سحرخیزی بدست خواهد آمد، برای بیدار شدن نکات زیر نیز مفید است:

1.تلاوت آیه آخر سوره کهف.

2.خوردن غذای سبک در اوّل شب.

3.خفتن در اوایل شب.

نکته دیگر این که روان شناسان معتقدند، بهتر است در ساعات ثابتی از شبانه روز، مطالب حفظ شوند، زیرا اگر این کار هر روز در ساعت های مشخص و ثابت انجام گیرد، ذهن به ثبت و ضبط کردن در این ساعات به خصوص عادت می کند و در نتیجه سریع تر و با زحمت کم تری می توان مطالب را حفظ کرد. البته باید که هیچ گاه نباید پس از یک فعالیت سنگین ذهنی و فکری به حفظ قرآن پرداخت.

نکته دیگر که برای حضور قلب در نماز نیز سفارش شده و در اینجا نیز بسیار اهمیت دارد این است که باید همیشه پیش از حفظ کردن، دقایقی را به تخلیه ذهن و افکار و مسائل مختلف اختصاص داد و نباید بدون مقدمه مشغول حفظ قرآن شد، (به ویژه برای کسانی که دغدغه و دل مشغولی های زیادی دارند).

نکته مهم دیگر تقسیم اوقات حفظ در طول شبانه روز است، از نظر علمی و تجربی نیز ثابت شده است که اگر حفظ مطالب در فواصل زمانی مختلف صورت گیرد، نتایج بهتری خواهد داشت تا این که این کار متصل و یک باره انجام پذیرد.

مطالب مهم آخر این که چنین نیست که در صورت نبودن بعضی از شرایط کار حفظ تعطیل شود، اصولاً محدودیت مطلق در زمان ومکان برای حفظ قرآن وجود ندارد ولی با وجود این شرایط، پیشرفت انسان بیشتر و سرعت حفظ و سهولت آن افزایش پیدا خواهد کرد.

د. پرهیز از کارهای غیر ضروری

حفظ قرآن به فکر آرام و خالی بودن ذهن نیاز دارد، کسی که شبانه روز به کارهای روزمره به ویژه کارهای غیر ضروری مشغول باشد، نمی تواند حواس خود را متمرکز نماید و اگر آیاتی را حفظ نماید، بزودی آن را فراموش خواهد کرد، بنابراین باید فکر خودرا بر روی حفظ متمرکز نماید و دل مشغولی های خود را به فواصل برساند تا بتواند در این زمینه توفیقات خوبی کسب نماید.

چکیده بحث:

عوامل مهم و موثر درحفظ قرآن کریم:

1.انتخاب نوع قرآن.

2.استفاده از نوارهای ترتیل.

3.نماز حفظ قرآن.

4.آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی.

5.ایجاد تمرکز حواس.

روش های تمرکز حواس:

1.حذف عوامل پریشانی افکار.

2.انتخاب مکان مناسب.

3.پرهیز از کارهای غیر ضروری.

پی نوشت ها

[1] چگونه قرآن را حفظ كنيم، شهريار پرهيزگار، ص 37.

[2] مصباح المجتهد، ص 265.

[3] نساء، آيه 107.

[4] التحفة الرضويه، ص 213.

 

ارسال یک دیدگاه

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.